Foxtrot | Συνέντευξη με τον Samuel Maoz

Ο Michael και η Dafna, ένα εύπορο παντρεμένο ζευγάρι που μένει στο Τελ Αβίβ, θα βρεθούν σε κατάσταση σοκ όταν ένα πρωί κάποιοι στρατιώτες χτυπήσουν την πόρτα τους και τους ανακοινώσουν τον θάνατο του γιου τους, Τζόναθαν. Πέντε ώρες αργότερα, θα τούς ανακοινώνουν πως έγινε ένα λάθος και πως ο γιος τους είναι ζωντανός. Τότε, ο Michael άθελα του θα γίνει ο υπαίτιος μιας αληθινής, αυτήν τη φορά, τραγωδίας. 

Σοβαρός διεκδικητής του Χρυσού Λέοντα για δεύτερη φορά, την πρώτη τον πήρε με το Lebanon, το 2009 (σ.σ. το FOXTROT έφυγε από τη Βενετία με τον Αργυρό Λέοντα), ο Ισραηλινός Σάμιουελ Μάοζ, με τη δεύτερη μόλις ταινία του  μεγάλου μήκους, αποδεικνύει πως έχει τη στόφα ενός πραγματικού auteur.  

Με αφορμή τη συμμετοχή της ταινίας στο Επίσημο Διαγωνιστικό Πρόγραμμα στο 74ο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βενετίας, συναντήσαμε στο Lido τον σκηνοθέτη και  συζητήσαμε μαζί του για την αρχαία τραγωδία, πώς χορεύεται το Foxtrot, καθώς και τι έγινε μια μέρα που η μεγαλύτερη κόρη του, αντί για ταξί, πήρε το λεωφορείο για τη σχολή της. 

Ας πάμε πρώτα λίγο πίσω στο 2009, που ήρθατε εδώ στη Βενετία με το Lebanon. Πώς αισθανθήκατε που κερδίσατε τότε το Χρυσό Λέοντα με την πρώτη σας ταινία μεγάλου μήκους;

Βρισκόμουν σε μια μόνιμη κατάσταση σοκ. Βασικά, κοιτούσα συνέχεια πίσω μου για να σιγουρευτώ πως αναφέρονταν σε μένα κι όχι σε κάποιον άλλο. Τι πρακτικό, τώρα, αποκόμισα από όλο αυτό; Μια πολύ μεγαλύτερη ευκολία στο να συγκεντρώσω χρήματα για την επόμενη ταινία μου, δηλαδή το Foxtrot. 

Με το οποίο έχετε σοβαρές ελπίδες να πάρετε πάλι τον Χρυσό Λέοντα. Πως θα αντιδράσετε, αλήθεια, σε αυτήν την περίπτωση; 

Θα δείξει!

Σάς πήρε οκτώ χρόνια για να επιστρέψετε στο σινεμά. Γιατί;

Έκανα άλλα πράγματα στο μεταξύ. Οργάνωσα μια ατομική έκθεση, έγραψα ένα βιβλίο, απέκτησα, απρόσμενα, και τρίτη κόρη...

Αυτή η ταινία είναι εμπνευσμένη από κάτι που συνέβη στη μεγαλύτερη κόρη σας.

Ναι. Σπούδαζε στο Πανεπιστήμιο και κάθε πρωί καθυστερούσε να ξυπνήσει κι έτσι έχανε μαθήματα, οπότε της πλήρωνα ταξί. Συνήθεια που άρχισε να μας κοστίζει αρκετά. Οπότε, ένα πρωί τής δήλωσα πως είχε καλομάθει και πως έπρεπε ν' αναλάβει τις ευθύνες της και ν' αρχίσει να παίρνει το λεωφορείο για τη σχολή της. Ήταν η Γραμμή 5. Μια ώρα αργότερα άκουσα στο ραδιόφωνο πως ένας βομβιστής αυτοκτονίας ανατινάχτηκε σ' ένα λεωφορείο στη Γραμμή 5 και υπήρχαν δεκάδες νεκροί. Πέρασε μια φρικτή ώρα που δεν είχα καθόλου νέα από την κόρη μου, γιατί όλες οι γραμμές είχαν κοπεί. Τελικά εκείνη κάποια στιγμή επέστρεψε. Μού είπε πως άργησε να φτάσει στη στάση, το λεωφορείο μόλις έφευγε, εκείνη έκανε νόημα στον οδηγό να σταματήσει, αλλά άδικα. Το λεωφορείο έφυγε χωρίς εκείνη.

Το Foxtrot έχει θέμα το παράλογο της ζωής;

Πιο πολύ θα έλεγα ότι προσπάθησα να δείξω το κενό που υπάρχει ανάμεσα στα πράγματα που μπορούμε να ελέγξουμε και σ' εκείνα που δεν μπορούμε. 

Αυτή η συνεχής αίσθηση του κίνδυνου δεν είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας στις χώρες της Μέσης Ανατολής;

Τώρα, δυστυχώς, αυτήν την αίσθηση την έχεις παντού.  

Μιλήστε μας για τις σκηνές με τους στρατιώτες που φυλάνε έναν έρημο δρόμο στη μέση του πουθενά. Τις έχετε μπολιάσει με αρκετά χιουμοριστικά και σουρεαλιστικά στοιχεία.

Ναι, γιατί δεν ήθελα να είμαι κυριολεκτικός εδώ. Δεν υπάρχει αυτός ο συγκεκριμένος δρόμος, είναι μια αλληγορία για να δείξω ότι πολλές καταστάσεις δεν οδηγούν πουθενά. Όπως και το κοντέινερ - που γέρνει όλο και πιο πολύ μέσα στη λάσπη, μέρα με τη μέρα - λειτουργεί σαν μεταφορά μιας βαλτωμένης κατάστασης στην οποία όλοι μπορούμε να βρεθούμε, χωρίς να ξέρουμε μετά και πώς να βγούμε. Και, βέβαια, όταν επιλέγεις να περιλάβεις στην ταινία σου ένα άκρως ευαίσθητο θέμα, τουλάχιστον στο Ισραήλ, όπως είναι ο στρατός, είναι προτιμότερο να επιλέγεις συμβολισμούς για να δείξεις τι θέλεις. 

Στον κόσμο αυτόν, το θύμα και ο θύτης μπορεί να είναι το ίδιο πρόσωπο; Αναφέρομαι στη σκηνή με το ατύχημα με το πυροβόλο όπλο, είχατε μια ανάλογη σκηνή και στο Lebanon. 

Όταν οι ανώτεροι σου επιμένουν να σού τονίζουν πως βρίσκεσαι σε πόλεμο, παρότι εσύ δεν βλέπεις να υπάρχει ορατός εχθρός, ε, σε λίγο θα αρχίσεις να τον βλέπεις γύρω σου. 

Πώς είναι να κάνετε ένα “πολιτικό” φιλμ ενώ είστε Ισραηλινός, σε μια χώρα που είναι τόσο πολωμένη;

Προτίμησα να προσεγγίσω το θέμα μου περισσότερο από φιλοσοφικής πλευράς, πάρα πολιτικής. Δεν ήθελα τόσο να δείξω τον παραλογισμό στον στρατό, όσο καταστάσεις που καμιά φορά προσδιορίζουν τη μοίρα μας και που δεν μπορούσε να κάνουμε τίποτα για να τις αποτρέψουμε. Όπως εδώ, δηλαδή, που ένας πατέρας λαμβάνει λάθος πληροφορία από τον στρατό πως ο γιος του είναι νεκρός, μετά από πέντε ώρες μαθαίνει ότι τελικά δεν είναι και στο τέλος, άθελα του, γίνεται ο υπαίτιος της αληθινής τραγωδίας. 

Και πάλι, πόσο εύκολο είναι να γυρίζετε τέτοιες ταινίες στο Ισραήλ;

Καθόλου εύκολο. Όχι από οικονομικής άποψης, γιατί μπορείς να βρεις χρηματοδότηση. Ο κόσμος όμως δεν είναι έτοιμος να δεχτεί να θίγονται θέματα όπως ο στρατός. Θα δεχτώ αρκετή κριτική όταν παιχτεί εκεί η ταινία μου, αυτό είναι σίγουρο. Αλλά, όπως είπα και πριν, το Foxtrot δεν είναι μια ιστορία για τον στρατό per se. Ο στρατός είναι το φόντο.

Σε μια πολύ δυνατή, σημειολογικά, σκηνή της ταινίας ένας από τους στρατιώτες αρχίζει να χορεύει Foxtrot στη μέση του πουθενά, με παρτενέρ το τουφέκι του και μπροστά από ένα παμπάλαιο φορτηγάκι, πάνω στο οποίο είναι ζωγραφισμένο ένα pin up girl.  

Το Foxtrot είναι ένας χορός που καταλήγει πάντα στο ίδιο σημείο. Υπάρχουν διάφορες παραλλαγές του, στο τέλος όμως δεν έχει σημασία αν αποφασίσεις να πας από δω ή από κει, αυτό είναι πια στα χέρια του Θεού κι όχι στα δικά σου! Γι 'αυτό και έχτισα την ιστορία μου στα πρότυπα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Ύβρις και τιμωρία. Άγνοια των πράξεων μας και των συνεπειών που αυτές προκαλούν.

Αυτό που κάνει την ιστορία ακόμα πιο τραγική είναι ότι ο πρωταγωνιστής είναι ένας “κόσμιος”  άνθρωπος, που προσπαθεί να κάνει το καλύτερο γι' αυτόν και την οικογένεια του. 

Ναι, αλλά ακόμα κι αυτός αμάρτησε στο παρελθόν, όταν άφησε κάποιον άλλο να σκοτωθεί στη θέση του. Κι αυτό το γεγονός τον κυνηγάει ακόμα, είναι το μυστικό του τραύμα και αυτό είναι και που οδηγεί τις πράξεις του.  

Η ταινία βρίθει ψυχολογικών τραυμάτων: Ο πατέρας έχει ένα, η γιαγιά επίσης, μετά και ο γιος. Εσείς, πάλι, είχατε γυρίσει το Lebanon με αφορμή μια δική σας εμπειρία στο στρατό. Χρησιμοποιείτε τις ταινίες σας σαν ένα είδος προσωπικής κάθαρσης;

Στο Lebanon το προσωπικό στοιχείο είναι πολύ πιο έντονο από ό,τι εδώ. Αν και δεν γύρισα εκείνη την ταινία για να θεραπευτώ,  αλλά γιατί είχα μια δυνατή ιστορία. Αν ήρθε μετά και η θεραπεία, αυτό είναι άλλο θέμα! (Γέλια)

Ο πρωταγωνιστής του Foxtrot απεικονίζει κάποιον που ανήκει στη δική σας γενιά, έχετε και οι δύο παρόμοιο κοινωνικό background, η κόρη του έχει πάνω κάτω την ίδια ηλικία με τη δική σας... 

Σε αρκετές μετατραυματικες καταστάσεις, οι ήρωες προσπαθούν ν' αποδείξουν ότι δεν έγινε τίποτα, ότι μπορούν να προχωρήσουν στη ζωή τους. Γίνονται πετυχημένοι επαγγελματίες - όπως ο πρωταγωνιστής εδώ που είναι αρχιτέκτονας -, δημιουργούν οικογένεια, αλλά δεν ξεπερνάνε ποτέ το  τραύμα τους ουσιαστικά. Θυμάστε την πρώτη σκηνή, όπου μπαίνουν οι στρατιώτες στο σπίτι για ν' αναγγείλουν τα λάθος νέα; Η μητέρα λιποθυμάει, αλλά ο πατέρας απλά κοκαλώνει στο σημείο που βρισκόταν. Αυτόματα τον ξαναστοίχειωσε το παλιό εκείνο μυστικό τραύμα.

Τουλάχιστον, μένει σ' ένα απίθανο διαμέρισμα! 

Πιστέψτε με, θα ήθελα πάρα πολύ να έμενα εγώ στην πραγματικότητα εκεί.

Εσείς πώς διαχειριζόσαστε τα παλιά σας τραύματα; 

Κάποιος με ρώτησε πριν από χρόνια αν βλέπω εφιάλτες, οι εφιάλτες, μού είπε, είναι λίγο κάτι σαν την ομοιοπαθητική. Μακάρι να ήταν τόσο απλό...

Το leitmotif της ταινίας είναι το Spiegel im Spiegel του Arvo Part. Πώς σκεφτήκατε το συγκεκριμένο κομμάτι;

Ήθελα πάρα πολύ καιρό να το χρησιμοποιήσω κάπου κι εδώ απλά μού δόθηκε εδώ η ευκαιρία. Αν προσέξατε πάντως, το έχω αλλάξει αρκετά.

Χορεύετε Foxtrot;

Μετά από κάποια ποτήρια σαμπάνιας, εύκολα.